Schoonmaken na overlijden: Het gehele proces uitgelegd
Frisse Kater B.V. | 10+ Jaar Ervaring | 085 06 08 777
Forensische schoonmaak richt zich op het herstellen van binnenruimtes die besmet zijn geraakt met mogelijk gevaarlijke biologische verontreinigingen. Een van de meest uitdagende vormen van forensische schoonmaak is de schoonmaak na overlijden. En dan in het specifiek overlijdens waarbij de overledene pas na enige tijd is ontdekt.
Het proces van ontbinding begint vrijwel onmiddellijk na overlijden: het bloed stopt met circuleren, gaat stollen en de cellen worden enzymatisch verteerd door de werking van de eigen enzymen. Onze commensale microben, die tijdens ons leven cruciaal zijn voor onze gezondheid, keren zich tegen ons na de dood en beginnen ons van binnenuit te consumeren.
Anaërobe microbiële processen produceren stinkende vloeistoffen en vluchtige organische stoffen die onder andere in de vloer sijpelen. Insecten kunnen eieren leggen in het lichaam, wat resulteert in massa’s larven die zich voeden aan het lichaam. Wanneer de larven klaar zijn om te verpoppen, verlaten zij het lichaam en besmetten de ruimte hiermee nog verder door overal heen te kruipen.
Het herstellen van een kamer of woning waar een onopgemerkt overlijden heeft plaatsgevonden, omvat onder andere het verwijderen van de met vloeistof doordrenkte voorwerpen en de fysieke organische verontreinigingen. Hierna worden de oppervlakken grondig schoongemaakt als voorbehandeling voor een rigoureuze desinfectie van de gehele ruimte. Dit alles moet met aandacht en zorg gebeuren om mogelijke besmetting van de schoonmaaktechnici te voorkomen.
De diensten die wij aanbieden zijn zeer niche, maar van kritiek belang voor de maatschappij. Wij maken niet alleen schoon na een overlijden, lijkvinding of traumatisch incident waarbij lichaamsvloeistoffen zijn vrijgekomen. Als gespecialiseerde dienstverlener zijn wij bijvoorbeeld ook in te huren voor het schoonmaken van illegale drugslabs, hoarder woningen, of zwaar vervuilde woningen door verwaarlozing.
De gemeenschappelijke factor tussen alle opdrachten die wij uitvoeren is de aanwezigheid van mogelijke ziekteverwekkers. Dit kan zijn door de aanwezigheid van besmette lichaamsvloeistoffen als door omstandigheden die de groei van opportunistische ziekteverwekkers bevorderen. Wij krijgen zelden informatie over of de bewoner of overledene een infectieziekte had, er worden daarom altijd universele voorzorgsmaatregelen genomen.
Net als medisch personeel of onderzoekers moeten ook onze collega’s volledig getraind zijn in de protocollen met betrekking tot bloedoverdraagbare ziekteverwekkers en het afvoeren van medisch afval. In tegenstelling tot een medische faciliteit of laboratorium werken onze collega’s in onvoorspelbare en gevarieerde omgevingen, zoals woningen, kantoorpanden of zelfs voertuigen – iedere opdracht is uniek. Nieuwe collega’s beginnen daarom altijd met het leren beoordelen van een werklocatie, om zodoende de juiste werkprocessen te bepalen, werkzones in te richten en de geschikte persoonlijke beschermingsmiddelen te selecteren.
Eenzaam sterven
Ongeveer 39% (3,3 miljoen) van alle 8,4 miljoen huishoudens in Nederland bestaat uit één persoon. Dit percentage is aan het toenemen. Volgens het CBS zijn ‘’alleenwonenden relatief vaak twintigers, maar boven de zeventig is de kans om zonder anderen te wonen het grootst. Dat geldt vooral voor vrouwen, die vaker later overlijden dan mannen.’’
Als iemand alleen in zijn huis overlijdt en niet meteen wordt ontdekt, begint het lichaam te ontbinden. Het proces van ontbinding begint vrijwel onmiddellijk na overlijden. Zodra het hart stopt met kloppen, krijgen de cellen niet langer de zuurstof die nodig is voor aërobe stofwisseling. Adenosinetrifosfaat (ATP), het energiemolecuul van onze cellen, wordt na ons overlijden niet meer geproduceerd. Primaire slapheid of ontspanning van de spieren kan resulteren in het lekken van lichaamsvloeistoffen. Zonder zuurstof of ATP ondergaan cellen een proces dat autolyse wordt genoemd, waarbij enzymen cellulaire componenten afbreken en macromoleculen (eiwitten, koolhydraten en lipiden) vrijkomen.
Omdat ons bloed niet meer circuleert, wordt het door de zwaartekracht naar de lagere delen van het lichaam getrokken en stolt, wat een gemarmerd uiterlijk veroorzaakt. Er kunnen ook huidverschuivingen of vochtblaren ontstaan, veroorzaakt door de ophoping van vocht onder de huid en de scheiding van de epidermis (opperhuid) van de dermis (lederhuid).
Leven na de dood
Een lichaam in ontbinding herbergt een heel ecosysteem aan organismen die zich voeden aan ons zeer voedingsrijke lichaam. Indien het lichaam van buitenaf bereikbaar is, zullen dambord- (Sarcophagidae) en bromvliegen (Calliphoridae) haast direct op de ontbindingsgeur reageren. Zij kunnen al binnen enkele minuten na een overlijden arriveren om eitjes in het lichaam te leggen.
Bij kamertemperatuur (20 graden Celsius) kunnen de eitjes al na 8 tot 24 uur uitkomen. De larven die uit deze eieren komen voeden zich aan het dode weefsel. Wanneer de larven groot genoeg zijn vervellen ze tot hun derde stadium, dit duurt circa 6 dagen bij kamertemperatuur. Ze migreren hierbij weg van het lichaam om zich te verpoppen. In de buitenlucht zouden ze normaliter zichzelf in de grond begraven om te verpoppen.
In binnen omgevingen hangt hun gedrag af van de vloerbedekking – als het lichaam op tapijt ligt, begraven de larven zich meestal relatief dicht bij het lichaam. Op houten- of tegelvloeren kunnen ze verder weg migreren op zoek naar een plek om zich te verbergen.
Na een of twee weken komen de poppen uit als volwassen vliegen. Omdat vliegen ziekteverwekkers kunnen verspreiden, betekent hun aanwezigheid dat er een groter gebied moet worden schoongemaakt en gedesinfecteerd dan als zij niet aanwezig waren geweest.
Indien dieren toegang hebben tot het lichaam kan er ook verdere schade aan het lichaam optreden. Hoewel we weinig bekend voorbeelden hebben van dieren die uitsluitend van kadavers leven, zoals gieren of hyena’s, zijn de meeste aasdieren facultatief; dat wil zeggen, ze verkrijgen het grootste deel van hun voedsel door te jagen en vullen dit opportunistisch aan met aaseten. Grote roofdieren, zoals bijvoorbeeld beren of wolven, waarvan we normaal niet denken dat ze aaseters zijn, eten karkassen als zij hiervoor de kans krijgen. Net als hun wilde neven zullen ook huisdieren zoals katten en honden aas eten als het beschikbaar is. Het is niet ongebruikelijk dat huisdieren die binnen zijn achtergelaten bij een onopgemerkt overlijden zich voeden aan het lichaam. Net als bij insecten kan dit gedrag mogelijke ziekteverwekkers verspreiden.
Ontbinding van binnenuit
Als mensen zijn wij gastheer voor triljoenen microben die van cruciaal belang zijn voor onze gezondheid tijdens ons leven. Deze microben bevinden zich overal op ons lichaam, maar zijn sterk geconcentreerd in onze darmen, waar ze helpen met de spijsvertering van ons voedsel. Na onze dood worden deze microben afgesneden van hun natuurlijke aanvoer van organische moleculen uit ons voedsel. Zonder een immuunsysteem dat hen in toom houdt, beginnen deze microben de macromoleculen af te breken die vrijkomen uit geautolyseerde cellen en verteren ze ons van binnenuit. Microben krijgen energie uit dit proces en naarmate het ontbindingsproces vordert, blijven deze darmmicroben groeien, vermenigvuldigen en zich verspreiden binnenin ons lichaam.
De interne microben die verantwoordelijk zijn voor de vroege stadia van ontbinding zijn grotendeels anaeroob. Anaërobe afbraak van weefsels en moleculen resulteert in de productie van grote hoeveelheden vloeistoffen en gassen, waarvan vele behoorlijk sterk kunnen ruiken.
Koolhydraten worden gefermenteerd tot organische zuren en alcoholen. Eiwitten worden afgebroken tot aminozuren en andere stikstofverbindingen, waaronder vluchtige organische stoffen (VOS). Polyamines (VOS) omvatten cadaverine en putrescine, die de kenmerkende geur van rottend vlees produceren. Polysulfiden (VOS) hebben een onaangename, ui-achtige geur. Andere aromatische verbindingen die worden geproduceerd, zijn onder andere Indool en scatool, die naar uitwerpselen ruiken, en fenol, dat een zoete, misselijkmakende geur heeft. Ook is er de formatie van waterstofsulfide, dat naar rotte eieren ruikt, en ammoniak, dat kan ruiken naar urine of zweet.
De geuren en het aanzicht van een ontbindend lichaam activeren een gevoel van afkeer, een belangrijke menselijk mechanisme dat ons veilig houdt van het eten van bedorven voedsel. Maar zoals theoretici in de 19e eeuw ontdekten, vormt de geur van ontbinding zelf geen inherent gezondheidsrisico. Deze ‘slechte lucht’ is echter wel hoogst onaangenaam en kan niet worden gemaskeerd of verholpen door de ruimte te parfumeren of luchten.
Microben uit de binnen omgeving sluiten zich aan bij de interne microflora om zachte weefsels af te breken tijdens een proces dat bekend staat als actieve ontbinding of ‘natte ontbinding’. Indien er insecten aanwezig zijn, barsten de larven door de huid en maken het weefsel vloeibaar. Wanneer het lichaam afbreekt, wordt het meer belucht: zuurstof bevordert aërobe ontbinding, wat veel efficiënter is dan anaërobe ontbinding. Verschillende vloeistoffen lekken gedurende dit proces uit het lichaam en hopen zich op in bijvoorbeeld vloeren, matrassen, bankstellen en tapijten.
De productie van ontbindingsvloeistoffen kan aanzienlijk zijn. Een mens bestaat uit ongeveer 85% uit zacht weefsel. Bij een persoon van 90 kilo zal er ongeveer 77 kilo aan zacht weefsel worden omgezet in vloeistoffen en gassen. Dit kan zeer rap gebeuren, vooral in warme, vochtige omgevingen.
De actieve ontbindingsfase eindigt wanneer het zachte weefsel grotendeels is uitgeput. Er blijft hierna enkel nog het skelet en mogelijk gedroogd (gemummificeerd) weefsel over. De gedroogde resten zullen nog steeds ontbinden, maar in een veel langzamer tempo.
In de laatste fase kunnen schimmels zich op het lichaam vestigen, zichtbaar als hyfen of vruchtlichamen (bijv. paddenstoelen). Ook is het niet ongebruikelijk om spektorren aan te treffen, deze kevers zijn gespecialiseerd in het eten van gedroogd dierlijk materiaal. Uiteindelijk breken pezen en ligamenten af, waardoor het skelet uiteenvalt. Microben blijven het collageen in de botten consumeren, waardoor hun structuur na verloop van tijd langzaam verandert. Afhankelijk van de omgeving zullen botten uiteindelijk fossiliseren of volledig ontbinden.
Het ontbindingsproces vertragen
Met welke snelheid een lichaam al deze ontbindingsprocessen ondergaat, is afhankelijk van verschillende omgevingsfactoren. Een van de belangrijkste factoren is temperatuur: thermische energie verhoogt de snelheid van biochemische reacties, wat de groei en activiteit van microbiële afbrekers en insecten versnelt.
Vochtigheid speelt ook een belangrijke rol: bij te weinig vocht of luchtvochtigheid zal het lichaam mummificeren, waardoor het moeilijk wordt voor insecten en microben om zich ermee te voeden. Te veel vocht (bijv. een lichaam onder water) kan daarentegen de ontbinding vertragen door het gebrek aan zuurstof.
Kleding of andere vormen van bedekking, zoals een deken, kunnen het ontbindingsproces beïnvloeden. De studies hierover zijn echter gemengd: sommige studies suggereren dat ze het ontbindingsproces versnellen, terwijl andere suggereren dat ze deze vertragen.
De kunst en wetenschap van het schoonmaken na overlijden
Het schoonmaken na overlijden is zowel een kunst als wetenschap. Er is een heel scala aan materialen benodigd om op zorgvuldige en veilige wijze menselijke restanten op te kunnen ruimen. Na het opruimen worden er diverse chemicaliën gebruikt om de aangekoekte vloeistoffen los te weken, en eventuele verborgen verontreinigingen op te sporen.
Visueel schoon is één ding, maar je wilt het ook kunnen meten. Hiervoor kunnen wij monsters nemen van het oppervlak. Met een geavanceerd apparaat meten wij dan op locatie of er nog organische besmettingen aanwezig zijn.
Het schoonmaken na overlijden behelst meer dan enkel het fysieke schoonmaken en desinfecteren. Het is ook een kans om mensen te helpen in tijden van verlies en orde te scheppen in de chaos. De opdrachten die wij uitvoeren gaan vaak gepaard met verlies van leven. Het belang van respect voor de ruimte kan niet genoeg benadrukt worden. Evenals het tonen van medeleven aan nabestaanden en goede zorg voor onze collega’s.
Het schoonmaken van overlijdenslocaties kan emotioneel zijn tol eisen. Eerlijk zijn tegenover jezelf en je team is belangrijk. Iedereen bereikt op een gegeven moment zijn of haar verzadigingspunt.
(Like ons op Facebook en deel s.v.p. dit artikel via social media zodat je anderen hiermee kunt informeren.)
Over Frisse Kater B.V.
FRISSE KATER is opgericht in september 2014 en gespecialiseerd in het reinigen van extreme & uitzonderlijke situaties. Wij opereren landelijk en zijn 24/7, 365 dagen per jaar inzetbaar. De resultaten van ons werk zijn meer dan indrukwekkend. In tegenstelling tot andere reinigingsbedrijven houden wij ons (bijna) uitsluitend bezig met de reiniging van extreme & uitzonderlijke situaties. Hierin zijn wij beslist uniek in Nederland. Door deze specialisatie kunnen wij onze klanten compleet ontzorgen, en de persoonlijke aandacht geven die zij verdienen. Onze dienstverlening is altijd persoonlijk, met een ongeëvenaarde standaard van kwaliteit en service.